थारू बोलि भाषा काजे संकटम ?

मानक बहस

शेखर दहित

“पाह्रा पण्डित कौने काम, मर्बो कोड्रा धानेधान”, अघट्यक पुर्खनक कहकुट अब्ब सुन्बो त महाअन्ख्वाहर लागट । साइड ओहमार हुइ, हमार पुर्खन एक दिनफे पाठशालक् मुह नैडेख्ल । पह्र नैजैटिकि गबुझ रठ कना बाटम मै विश्वास नैकर्ठु । पह्रना कलक गुन सिख्ना त हो । चहा पाठशालम जाक सिखो चाह गाँउघरिक सिपार मनैनसे सिखो । गुन लग्नहा भर हुइक् चाहि । अघट्यक पुर्खन आपन जिन्गिह सहज बनाइक लाग मेरमेरिक काम लग्ना (व्यवहारिक) गुन सिख्ल रहै । शिकार मासमच्छि बझाईक लाग हेल्का, डिल्या, खोँघ्या, जाल, ढहर््या सब अप्नह बनाइँठ । सुट्ना बिसैना, खट्या, खटौलि, मच्याक पावा अप्नह चाँसठ । ओ पन्ह्वाँडार भाँगठ । हर, जुवा, ह्याँगा, किल्वाहि, लहरु, लहर््या बनाइबेर एक डु पाख लगा लगा अप्नह बनाइठ । पसपौहन्क नाँठ, छर्कि, गर्याला, पसेल, पगाहा, खट्यक पेर्रि, सन्कटक लर सब अप्नह काटठ । धान केरैना फट्कना सुप्पा, धान बोक्ना छिट्वा, ड्याला, मुरि बचाइक लाग छटरि, स्याँङ्गा सब अप्नह बिनठ ।

कह खोज्लक, हमार पुर्खाओ आपनह चहना हरमेरिक चिज अप्नह बनाइठँ । केक्रो भर नैपरठ । यी धर्तीमसे फ्वाँसे पैना हरबस्तु पुरापुर बेल्सँठ । यी गुन नाट हुक्र बिश्वविद्यालयम जाक सिख्ल, ना त कौनो इन्जिनेरिङ्ग कोर्स कर्ल । हो, हुक्र यी धर्तीम जिअक लाग, आपन जिन्गिह लिरौसि बनाइक लाग, मेरमेरिक चिजिक अविष्कार भर जरुर कर्ल रहै । ओ आपन लर्काबच्चन फे जिना गुन सिखैल ।

आपन जिन्गिक भोगाइ, पहार खँडाइ, बाघभालुसे लरल, हरमेरिक उपाइ हुक्र खिस्सा बट्कोहि बनाख सुनैल । ज्याकर बाटसे पुर्खनक सिखाइ आज ओइन्क लर्कनह आघक डगर स्वाझ बन्लिन् । दिनभर, हिला माटि, बालु, पट्ठरसे भुँर्याभुसुन रहठ । बेरिजुन दिनभरिक सिह्रा मेटाइक लाग अंगनम सिट्राइठ ओ आपन लर्कन बट्कोहि सुनाइठ । कबुकाल त मकै निखोर्ना बहनम रातभर भर पुरान पुरान हिट्वक खिस्सा, कुटनि बुहर््या, सटलसिङ, बेँगटुर्या रानीक औरफे सुनाइठ । यी पुरान लोक खिस्साम ढ्यार गुन नुकल रह । यम्नह मौलिक, ठेट् थारू बोलिक संग कर्रा पर्लसे बचकलाग निकारल मेरमेरिक जुक्टिफे रह । बोलि बट्कोहि लगाक, लर्कन गुन सट्ना एकदम लिरौसि बहना रह ।

थारू बोलिभाषाक लाग कौनो पाठशाला जैना जरुरि नैडेख्ठु । आपन गाँउघरक पुर्खाओ जो ढुरन्ढर ओ बुद्व्यार बाट ।

ऊ जुग जबाना हेरागैल । आब त बेरि खैटिकि टिबि, गडौरि भर मुबाइल पकर्क सलिमा हेर्हि । या त लर्का केन्डिक्रस, फ्रिफायर, पबजि जसिन मुबाइल खेलम मुरि जोटैल रहहि । आपन आजा पुर्खा, दाईबाबा, बुडिबुवक त बाट ओनैबे नैकर्ठ । लागठ ओइन कौनो मेरिक गुन सिख्ना चिल्वास् नैहुइटिन । सबजे औरक बुटम जिना (परजिबि) बन्टि जाइट । बुवा खट्या भाँग सिखैना बाट कर्हिन त, आब यी का काम लागि, बजहर््या टख्ठा खरिद दारम कैख बाट छिँगटा डेठ । हमार लर्कनम आइल अस्तह बडलावसेफे थारू मौलिक बोलि भाषा, अघट्यक पुर्खनक गुन संकतम पर्टि जाइटा । जबसम थारू मौलिक बोलि संकतक जरक्वार छाम्हक नैभेटाब, मौलिक बोलि खतरक ढर्कम पला रही । अब्ब देखपरल, कुछ थारू बोलि भाषाक संकतक बात अंग्राइ खोजल बा । अस्तह और ढ्यार फे हुइ सेकठ ।

थारू नात, सोँरि, बोलाइ 
म्वार यिहिसे पहिलक लिखल बिचारमफे डान्चे अंग्रि त डेखाइल रहु । यी चाक्कर धर्र्तीम हरकोई आपनसे निब्बर डुब्बर जिव जिन्वार, किरा मकोरा, रुख्वा बरिख्वा आपनसे छोट जिउह आपन डैँह्या छाँहिसे मार्क सुखा डारठ । ओस्तहक मनैनम फे यी गुन लागठ । गाँउ ठाँउम डान्चे हुइल पुगल धन्गर मनैनक लवाइ खवाइ, बोलि बट्कोहि ओ और चिजकफे नक्कल कर्ठ । यिहिह अन्ख्वार नैमानक परि । हरकिउ मनै आपनह डान्चे और जहनसे ढ्याँङ (उच्च वर्ग) डेखाइक लाग, हुइलसे फे आनिबानि सब बिह्रैठ ।

यिहासम कि थारू बोलि बेल्स छोर्क हमार जातमफे आब आइसियोस्…गइसिओस् बोल्ना लहर (ट्रेन्ड) आइ डटल बा । थारू नात, सोँरि त सब बडल गैल । बाबाह ड्याडी हुँ, डाईह ममी (जेट नौनौ महिना आपन ढिँर्हिम बोकल), काका काकिह अंकल अन्टी, फुई फुफाह फुफु फुफाजु रहट रहट दमादह ज्वाँईसाब हुँ । जट्रा मैगर मैया छाईदमाद शब्दम बा, ओट्रा गहिर मैया ज्वाँई साबम नैभेटैठुँ । ओस्टहक काका काकिनसे जौनमेरिक लेँरराई सेक्जाईठ, ऊ मेरिक अंकलअन्टी शब्दसे मै लेँरराई नैसेक्ठु, भलहि मनै एक्क हुईट ।

प्रकृतिविद् कठ, यी धर्तीम जस्तक छँ्याक (मौसम) बड्लि ओसहक आपन जिउक ढलौट, रुपरंग बदलना चाहि । लड्यम भेँउरा जस्तक छट्कि ओस्तक टार मिलैलसे नाँकम पानी नैपैँठि ओ ओक्र ढारक सहारा लेलसे लग्घडुर हुइसेकि तब्बु मनैया भर किनार जरुर लागजाइ । लड्यक पानी दख्खिनसे फे टिकरा घुमाडेम कबि त घुम त सेकि, तब्बुफे महाकर्रा परी । अब्ब बिल्गल और जातनक सोँरि, नात लेना लहर (ट्रेन्ड) थारू म बहुट बा । यी थारू मौलिक बोलाई, थारू ठेट् बोलिक घ्याँङघा ढिर ढिर डब्टि बा । के जानटा कब साँस अट्क ?
थारू पौराणिक उछलकुद कर्ना मेरमेरिक खेल आब हमार लर्का के जानता । घोरबास्सा, छँुर, बाघ्यागोटि, कुइली दिदीह आब क्याण्डिक्रस, फ्रिफायर, पबजी ठाँउ लैसेकल । अघट्यक खेलम रहल ऊ मौलिक ज्ञान लर्कनम कसिक सर्ना हो ?

थारू बोलिक लिखाई शैली
थारू बोलि भाषम लिख्ना मनै अंग्रिक प्वाँघासे फे कम बाट । गन्लसे ऊ फे उबरजाई । थारू बाबु भैयनफे आब नेपाली, अंग्रेजी भाषाम लिख डट्रल । थारू बोलिम लिख्लसे के पह्रि, नेपाली अंग्रेजीम लिख्लसे द्यासदुन्यक मनै पह्रि कठ । ऊ फे जट्टिक हो । ओइन्क ज्ञान साँक्किर पर्ना म्वार मतलब नैहो । स्याकटसम आपन आपन ज्ञान फेँक्डार कराईक चाहि । अब्ब, कम थारू लिखुइया रलसेफे थारू बोलिम लिख्ना मनैभर स्याकटसम निमाङ, थारू ठेट् शब्द खोज खोज ढारी । थारू मैगर बोलिह जन्गर बनाई । मौलिक शब्दक बख्खारि बाँन्हि ।
हुइना त लिखाई ओ बोलाई एकदम सहज हुइक परठ । कह खोजल, बाट ओनैना ओ पह्रना मनैन लिरौसिसे बुझ्ना हुइक चाहि । ओहमार अब्बक थारू लिखाइक लिक्या हेर्लसे ढ्यार जसिन खसमेभ्रmा, नेम्ह्रा ओ पहुना शब्द ढ्यार बेल्सल बिल्गट । लिख्ना मनैनफे लिरौसि हुइना, हेरुया मनैनफे औँकट्यार नैलग्ना । अब्ब सबसे भारि कर्रा त यी बा । थारू मौलिक, ठेट् शब्द लिख्लसेफे ओकर लाग नात सिर्जल शब्दकोष हो ना त कौनोमेरिक पुरा मापदण्ड पुगल ब्याकरण ।

ढ्यार दिन पाछ, मजा थारू खिस्सा तीनपट्या पह्र मिलल, डोहर्र््या टेहर््याक मै पहर्नु । मन भिट्टरसे झम्झमाईल, जिउक काँटा फुलगैल् । आपन अघट्यक पुर्खन झलझल्ह्यट ड्याख हस लागल । ऊ बट्कोहिम डेहखोजल गुन (सन्देस), अघट्यक पुर्खनक भोगाई एकदम सिपारसे लिखल बा । पहर्टि गैनु, कुछ शब्दम म्वार आँख अँटक गैल । गाँउक माझम….., महिन खिज्वाइटा….. । यी बात मनम ढ्यार खेलैनु । हुइना त खिस्सक कौनो भाषा नैरहठ कठ । बस, ओनैना मनैन छुँअ परल । लागल सुर्टाक बात, हमार थारू मौलिक शब्दह और भाषा आपन डैँहा पट्या ओ छाँहि कसिक पौँह्राइटा ? माझक ठाँउम बीच्च, गिँज्याइटक सटाहा खिँझ्याइटा वा चलाइटा लिख सेक्ना हुइ । तब्बुफे साइड पहर्ना मनैन सहज बनाइक लाग लिखुइया, यी शब्द नैरोज्लफे हुइसेक्ठ ।

अब्ब थारू मौलिक शब्द, निमाङ, ठेट् शब्द खोज्ना अभियानम जुटल बाट । थारू शब्दकोष सिरजैनाम डँटल बाट । किउ जे लिखि ते जिति अभियान फे कहट । साइड हमारम लिखोट पोस्टा एकदम कम हुइलक ओर्से हुइ । ओहओर्से कुछ दिन, पाख, महिना, बर्खा लौसे लागि स्याकटसम थारू ठेट्, मौलिक बोलि खोज्क ढारि । मौलिक बोलि खोज्ना कहुँ दुर जाइक नैपरि । आपन घरम रहल बुदिबुवा, दाईबाबा, आजाआजि, काकि काकाक सहारा लेलसे पुग्ना बिल्गठ । थारू बोलिभाषाक लाग कौनो पाठशाला जैना जरुरि नैडेख्ठु । आपन गाँउघरक पुर्खाओ जो ढुरन्ढर ओ बुद्व्यार बाट । पहिल ओइन्क गुन त सिखि ।

सिरजल शब्दकोष ओ ब्याकरणक कमि
थारू बुद्व्यार मनै आपन बलबौसासे थारू बोलि भाषाक शब्दकोष, ब्याकरण, स्कुल्ह्या किताप ओ पाठ्यक्रम त छपैल । टब्बुफे छप्नासे पहिल थारू बोलि भाषिकाक बुद्व्यार ओ जानकार मनैनसे ओट्रा ढ्यार सल्ला मस्यौरा ओ खोजबिन कम करल देखाइठ । साइड ओक्र कारनसे हुइ, छापगैल पोस्टाह और भाषिकाक मनै आपनहस नैलाग ठुँइन । सबदिन चहना (महत्वपूर्ण) थारू भाषक शब्दकोष, व्याकरण, पाठ्यक्रम जसिन किताप लिखुइयाफे डान्चे अइगर हुइलक ओर्से सक्कु थारू भाषिकाक सल्ला मस्यौरा लेक फेर्को लिख्ना काम काँडो मानल डेखपर्ठ । थारू बोलिह मानक भाषा बनाईक परल कैख सुर्टा मनुइया लेखक जब शब्दकोष ओ ब्याकरण, पाठ्यक्रम छप्ल, ओह ब्यालासे आजसम बल कर्ट ओ औरकफे गँरखोड्ढि लगैट कलसे थारू मानक भाषा साइद आबसम निमझ जाइठ कि ।

थारू बोलि भाषाक फट्वा अभिन क्वार (भर्जिन) बा । जहाँ हेर्बो चारुवर पर्टि देखपरट । साइद ढ्यार पर्टि हुइलक ओर्से थारू बोलिम लिख्ना मनै आपन मनमौजि बिया बालर बुइट डेख परठ । जिहिन ज्या मन लागल, जस्टक मनलागल ओस्टक कलम चलैटि बाट । छिटल यिबा बालरह सुसार, रेखदेख, खाड्मल, पानी नैचटर्लसे बालि कहा सप्रि । ओम्नह निमाङ बालि कम, खज्झर ओ नेम्ह्रा ढ्यार देखपरि । ओहमार आब छप्ना शब्दकोष, ब्याकरणह थारू भाषा मानकक मापदण्ड बनाक छपैना ओ पहिल छाप स्याकल पोस्टाह फेर्को हेर्क सवर्ना ठाँउम सब जहनक सल्लालेक सपर्ना ताकि सब थारू भाषिका हुकन आपन पोस्टा हो कैख मनम लागिन् ।

थारू गितबाँस तरटिउहारम आइल बडलाव
थारू जात खानपिन, भ्वाज भट्यार, मर्निकर्नि, गितबाँस, नाँचखोर, देउदुर्गा, पुजाआँटिम एकदम खन्गर बिल्गठ । थारू जातम छ्ँयाक (मौसम) अन्सार त गितबाँस बा । कौनो छ्ँयाक सजना गितक पाल्या त कबु मैना । कबु दफ गित गैना त कबु ढमार गित गाक मनह सन्टोख बनैना । ओस्टक, नाँचखोरफे मेरमेरिक बा । दिननच्वाँ नाँच, बर्का नाँच, मुङग्रह्वा नाँच, सखिया, मघौटा, झुम्रा बहुट मेरिक । महा चम्पन्न लग्टिक थारू जातक बोलि बैठाइ बा । थारूनक छन्डिक छन्डिक कला संस्कृति, पहिरन, गितबाँस बा । थारूनक बर्किमार, गुर्बाबाक जर्मौटि, महाभारत, कान्हाक लिला सब थारू गित बाँसम बा । ढ्यार विज्ञान त थारूनक गितबाँस ओ नाँचखोरम नुकल बा ।

सुर्टाक बात, यी सब थारू गितबाँस, नाँचखोर आब अघट्यक पुर्खनक खिस्साहस नाबन्जाए । गाँउम माँगर, बर्किमार, सजना, मैना, दफ, ढमार बोजाइ छोरडर्ल । बदलम भोजपुरी गितक सिख्खा कर्क लाल लाल ओँठ मोरे……गितम पुट्ठा डुम्काइ लग्ल ठँर्या बठ्न्याँव । घर पर्यारसंग बैठक ओनाई नैसेकजैना थारू गित आइ लागल । भ्वाजभट्यार, तरतिउहारफे थारू आब ढिरढिर और जातिक चलन चलाई लग्ल । भ्वाजम रात भरभर गैना माँगरक सटाहा डिजे बाजा बँन्ढाई लग्ल । आपन चेलिन देना निस्राउ, अग्रासन हेराई लागल । थारू गाँउमफे भाईटिका टिक लग्ल । भैलि पह्र लग्ल । और जात वर्गक मजा चलनक छाँहि (प्रभाव) पर्ना मजा बात हो । यम्न कौनो भेड नैहौ । तब्बुफे हमार आपन तरतिउहार, गितबाँसह बिस्रैलसे थारू मौलिक शब्दफे नामेट हुइटि जाइ । जस्टक कि माघ लहाक डिउह्रार उँज्रा ओ पस्रा भरभर चाउर, न्वान, पिप्पर कहर्ना चलन त लौव पिढि भुला जाइ जे ?

लौब भेटाइल, खोजल शब्दह हलपट नैमन्ना
बोलि भाषा त समय, कालखण्ड, गाँउठाँउ, रहनसहन, खानपिन, बोलिबट्कोहि, बोलाई ओ ओनाई अन्सार और पुस्ताह गुन डेहबेर डानडान्चे ठपठाप कर्टि फरक हुइटि जाइठ । हेर्लसे, थारू लिखाइम लौव शब्द खोज्ना ओ बेल्सना मनै एकदम कम डेखपर्ठ । हुइना त थारू मौलिक शब्दके ढरमबखारि बन्लहसे फे बन्ना बा तब्बु आम्हिनसम यी कामम केक्रो जाँगरबौसा नैडेख परठो । ना त यम्न सरकार ध्यान डेहट । ना त थारू बुद्व्यार मनै चिल्वास डेखैठ । भक्खर सामाजिक सन्जालम लेखक शुशिल चौधरी लौव शब्द अबिष्कार अभियान कैख अंग्रेजीक लकडाउन ओ नेपालीम बन्दाबन्दीह थारू म लकबन्डी शब्द पहिलचो बेल्सल । असिक हेर्लसे अब्ब नेपाली भाषम बन्दाबन्दी शब्द ध्यार बेल्सल पागैल । एकघचि पाछ, लकबन्डी शब्दक लाग छरछहर््यट पुरुवसे पच्छिँउसमक थारू बुद्व्यारन लग्ढार आपन आपन बिचार ओ चिब्लि (सिकायत) लिख लग्ल । किउ यिहि देसबन्ढ्या कल । किउ बान्ह, किउ अरबन्हि फे कल । किउ गाँउबन्दी, ठाँउबन्दी फे लिख्ल । सामाजिक सन्जालम डेखाइल पर्गा एकदम छोट, खेल्वार करहस बिल्गल तब्बुफे बहस एकदम काम लग्ना हुइल । कमसे कम एकठो शब्दक ढ्यार (सामानार्थ शब्द) मौलिक थारू शब्द त खोजगैल । जस्तक लकडाउन अंग्र्रेजी शब्दह बन्दाबन्दी कैख नेपालीम बेल्सटि जाइटा ओस्टक लकबन्डीफे ढ्यारजे लिखलग्हि त लौव शब्द शब्दकोषम ठाँउ पाइसेकठ । लकबन्डी शब्दह मोहरा बनाक, पाछसे खोड्लसे त अट्रा ढ्यार बात आइठ । जब सक्कु सामाजामा कैख थारू जुट्ह्याला चलैलसे कसिक नैबनि थारू बोलि मानक । देशबन्ढ्या, बान्ह, आरबान्ह, थारू मौलिक, ठेट निमाङ हो यम्न म्वार भेड नै हो । समय, परिस्थितिसे जर्मल लौव शब्द जस्त लकबन्डीह शब्दकोषम ठाँउ डेना कि नाई ? ड्वासर उदाहरण गैल २०१८ सेप्टेम्बरम दुन्याभर्क शान्तिकर्ता एकमुठ होक, अंग्रेजीक पिस ओ बिल्डिङ्ग शब्द एक्कम जोरक पिस बिल्डिङ्ग लौव शब्द हारपरकोलिन, म्याकमिलन, क्याम्ब्रिज अंग्रेजी शब्दकोष लगायतम ढर्ल, आब ऊ लौव शब्दह अक्सफोर्ड अंग्रेजी शब्दकोषम ढारकलाग बात उड्गरैटि बाट । १९ औ सदीसे आजसमक दुन्यक स्थानीय शब्दकोष ओ ब्याकरणक इतिहास भेटाजाइठ । आजकाल्हिक आधुनिक जमानाम आइतसम ओइन्क शब्दकोष महागड्डा ओ जन्गर डेखपर्ठिन् । डुन्या भरिक मनै ओह गड्डा शब्दकोष बेल्सठ । शेक्सपियर, प्लेटो, न्यूटन, चमस्की, ग्यालिलियो लगायत बहुतजे हजारौ लौव शब्द सिर्जैल ओ अप्नह बेल्सल । ओहओर्से, थारू बोलिक भाषाक शब्दकोष ओ ब्याकरण बनाइबेर लौव शब्दक लाग पुरुवसे पच्छिँउसम हिरगरसे जुट्ह्याला बलाइक पर्ना हुइस्याकठ ।

जस्तक लकडाउन अंग्र्रेजी शब्दह बन्दाबन्दी कैख नेपालीम बेल्सटि जाइटा ओस्टक लकबन्डीफे ढ्यारजे लिखलग्हि त लौव शब्द शब्दकोषम ठाँउ पाइसेकठ ।

बैठाइ सराइ
अघट्यक पुर्खाओ अप्नह बन्वा बन्टरी फाँरफाँर खुँटा गारट । गिन्वर बग्गर, घँस्खन्ड्रि, बुस्ह्याला, सुबर्वा ओ पसपौह्वा बान्हकलाग किल्ला ठोकठ । कैयो पुस्टा ओह जग्गाम पलारहठ । घरफुटलसे फे सब भाई ओह जग्गा बाँटख घरौरि बनाइठ । असिक हेर्लसे हमार पुर्खन सड्डभर आपन दादुुभैया, नातपाट, गैगोट्यारक लग्घ मिलजुलक रल । तरतिउहार, मर्निकर्नि, नाँचखोरम राहरंगित कर्ल । औरक बोलि भाषा, चालचलन, लवाइखवाइसे सड्ड दुर रल । ओइन्क बोलिभाषा ओ रहन सहनम कौनोमेरिक और जातक छाँहि नैपर्लिन ।

अब्ब डेखपरल लहर, ओइन पुर्खनक फाँरल घरेरि साँक्किर लाग लग्लिन । भाइ भाइन्क बिच्चम टकरपकर हुइलग्लिन । आपन लर्का बच्चन टावन पह्राइक लाग टैछोरमैछोर करलग्ल । यी सब बातसे थारू जातफे बजहर््या बन लग्ल । बजारम घरघरेरि, पक्कि मकान उठाइ लग्ल । बजहर््या मनैनसंघ घुलमिल, पर्वाटि बोलिभाषाह सझ्या बनादर्ल । आपन लर्का बच्चनफे औरक बोलिम बोल लग्ल ओ सिखाइ लग्ल । घरम अघट्यक पुर्खाओ ढिरढिर बिट्टि जाइठ । मौलिक बोलि बेल्सुइया बिठा ओरैटि जाइट । आपन नाट् यानटिन्या हुकन आपन मौलिक बोलि सट्बे नैकर्ल । यी बातसे फे थारू मौलिक बोलि संकतम पर्टिबा ।

और जातपातसे भ्वाज कराइ
पहिलक अग्वान, भ्वाज काजक लाग आपन जातपातम सोँरि नमाइठ ओ बातचित चलाइठ । स्याकतसम जात मिलाक पक्कापोर्हि करठँ । अघट्क पुर्खन, आपन जातम भ्वाज कर्लसे लर्का मजा हुइहि, कहुँ खज्झर, ठेँम्नार नाहोइ कैख सोँचठ । घरम दादु मुँगैलसे भौजिह डेवरवक पिठिम पर्छट । घरक गँरढुर्या ओरागैलसे, बाहिरक थारू मनैन भ्वाँर पँेलाइठ । ताकि घरक लर्का हेलहा नाकर्वा पाए । और बात, बाबा नैरलसे डाईहुक्र लर्कक दःुख हुइहिस कैख आपन संग गोन्या लगा लगाफे लैजाइठ । आपन जात भिट्टर सताहापटाहा करठ ।

यी सब थारू रितभाँट एक मेरिक बैज्ञानिक रह । आजकाल, लौरा लवन्डिहुकन छुट बाटिन् चाह जिहिनसे भ्वाज करै । ओहमार अब्ब, हेर्लसे थारू मनै और जातिक जन्नि लेना ओ थारू लवण्डिनफे और जातम उर्हर उर्हर जैना लहर ढ्यार बा । घरम पर्वट्न्या पटोइह्या अइटिकि जरमना लर्का त पर्वाति बोलि जो सिखि । तब्बुफे घरक अघट्यक बुदि बुवाफे अँटक अँटक हुइलसेफे पटोइह्यासे पर्वाति बोल डटल बात । यी बातसे हमार पुर्खानक बोलि नट्यानटिन्यासम पुग नैसेक्ठो ।

थारू लवण्डिनफे और जातम उर्हर उर्हर जैना लहर ढ्यार  बा । घरम पर्वट्न्या पटोइह्या अइटिकि जरमना लर्का त पर्वाति बोलि जो सिखि ।

जबकिउ बोलि बेल्सुइया मनै ओराजैठ, तब ऊ भाषा अपन्ह मुजाइठ । मुअल बोलिभाषाक खोजबिन ओ पह्राइभर हुइ स्याकट । असिक बुझबेर, मानव इतिहासम ढ्यार बोलिभाषा नामेट होगैल । कौनोमेरिक नामोनिसान नैबिल्गठ । असिक, बोलिभाषाम आइल बदलाब एकदम सहज डेखपरठ । सबजे आपन आपन सुम्रीम रहिजैठ, बोलि कब बडलट पतै नैचलठ । अब्बक मौलिक बोलि बदलावक लहर हेर्लसे थारू बोलि बोलुइया पर्वाति बोल लग्ल, पर्वाति बोलुइया अंग्रेजी । ओह बातसे, आज थारू मौलिक बोलिफे संकटम पर्टि बा । मौलिक बोलि छोरछोर औरक बोलि बेल्सल लहर हेर्क सन २१०० सम ५० से ९० प्रतिशत मौलिक बोलि विला जाइ कना एकठो अध्ययनसे लख कट्ल बा ।

ओहओर्से बिल्लैटिगैल मौलिक भाषाह बचाइक लाग, कम बोलि बेल्सल भाषाम अक्षर चिन्हैना ओ पह्रैना कार्यक्रम फे देशम चलल बा । दुन्याभरिक आदिबासी भाषिक समुदायह बचाइक लाग द्यासम हिरगर कानुनफे बनाइल देख परठ । आयोग, प्रतिष्ठान, गुठीफे गठन हुइल बिल्गठ । अब्ब, स्थानीय ओ प्रदेश सरकारह फे भाषा, कला संस्कृति बचइना जुम्मेवारि संविधानम लिखगैल बा ।

थारु बोलिभाषा मुस्किलम (संकट) पर्ना ढ्यार बात हुइस्याकठ । उप्पर अंग्रयाइल बातह सबजे आपन आपन घरमसे थारू मौलिक, ठेट शब्द खोज्ना ओ बचैना अभियान चलाइ । आपन आपन गाँउघरक पुर्खनक गुन सिखि । अघट्यक बात बट्कोहि ओनाइ ओ उहिन कागडम लिखि । थारू मौलिक बोलिह ख्याज कौनो पाठशाला, थारू भाषा विज्ञान ढ्यार पह्र नैपरि । बस, आपन पुर्खनक भोगाइ, ओइन्क बोलिह लिखोटम उटारि । अप्नक घरसे भारि थारू बोलि भाषाक विश्वबिद्यालय कहुँ अन्त हुइनैसेकि । बाँकि थारू बोलिभाषाह थारू मानक भाषा बनाइक लाग खाँचा पर्ना, शब्द मिलामिला एकठाँउ ढर्ना, केरैना, फट्कना, बनाइल मापदण्ड अन्सार शब्दकोष, व्याकरण बनैना कामक जिम्मा थारू बुद्व्यार मनैनह (प्राविधिक) जिम्मा लगाइ । बल देखैना ब्याला यिह हो । आपन बल जिन नुकाइ । थारू मानक भाषा बनाइक लाग सबजे जिउछ्वार बल लगाइ ।

(लेखक अंग्रेजी साहित्य, स्वर विज्ञान ओ ध्वनि विज्ञानम स्नातकोत्तर कर्ल बाट ।)

तपाईको प्रतिक्रिया