सगुनलालजी सब्से मिल्ना संघरिया रलह

स्मृतिम गोचाली भाग १

महेश चौधरी

वि.सं. २०२६ सालक बात हो । मै कक्षा १० के विद्यार्थी रनहु‘ । म्वार ड्यारा अशोक चौधरीजीके घर दाङ, मघैम रह । सायद वह साल फागुन महिना बिहान ८ बजेके समय रहल हुई । मै अङनम बैठक पढतहु‘ । वह समय दाङ्, गुलरियाके ऋषिराम चौधरीजी व महिसे उमेरले बडा एक जान थारू युवाह संग लेक अशोकजीकथे मघै ऐल । ऊ युवाके लगाइल कपरा व अनुहार हेर बेर एक्ठो कामदार लवण्डा जस्त मही लागल । हुक्र ऐलक एकघचिक पाछ घरक् भित्तरसे बाहर अङनम हुकहनकथे अशोकजी ऐल । मै पढक छोर्क हुकहनक बात सुन लग्नु । ऋषिरामजी आपनसँग ऐलक लवण्डह देखाक अशोकजीह कहल, “यी भैयक घर दाङ, बेलहरी हुइस् । कक्षा ५ म पढ्ती–पढ्ती याकर घरक मनै यहिह पढ्नासे छुटा देलस् । तब्बसे यी भैया आपन घरक गोरू–भैस चह्रााइठ । दाङ्, रझेनाम रात्रि हाइस्कूल खुलल् बा जहाँ कक्षा ८ से कक्षा १० सम् पढाइ हुइठा कहना समाचार सुन्क यी मोरथे आइल बा । महिह कहटा कि जेहिह कहक हुइलसेफे म्वार भर्ना ऊ रात्रि हाइस्कूलम कक्षा ८ म करा देओ । याकरलाग अप्न सहयोग कैदेह सेक्बि कि नाहि ?” जबाफ स्वरुप अशोकजी कहल, “हिकाहार भर्ना त मै जसिक हुइलसेफे ऊ स्कूलम कक्षा–८ म करा देहम । आज साँझक हिकहिन म्वारथे पठा देबि । मै हिकहिन स्कूलम लेक जाक, हेडसरसे हिकाहार बारेम बातचित कैक आजु वह स्कूलम कक्षा ८ म भर्ना कराक घर ऐम ।”

क. अशोकजी ऊ लवण्डह दाङ्, रझेनाम स्थापना हुइलक रात्री स्कूलम कक्षा ८ म भर्ना कैदेल । तब महिह थाहा हुइल कि ऊ लवण्डा अउर कउनो नै रलह ऊ त म्वार सब्से मिल्ना संघरीया कमरेड सगुनजी रलह ।

अत्रा बात मै सुन्नु तब महिह अमेरिकक एक्ठो कोयला खानीम काम कर्ना हब्सी लवण्डा बुकरटी वासिङटनक स्मरण आइल । ऊ हब्सी लवण्डा कोयला खानीम काम करबेर दुई जान गोरा हुकन बातचीत करट सुनल कि आब काला जाति हुक्रफे पढ पैना अधिकार अमेरिकन सरकारसे पासेकल बाट । हुकहनक लर्कन पढक लाग ह्यामिल्टन कना स्थानम स्कूल खुल सेकल बा । जहाँ हुकहनक लडकन पढना फिस फेन नैलग्ठन् । खैना बैठना फ्री बाटन् । आब हुकहनक लर्कापर्का पढक हम्र गोरा जाति सरह बरा मनै बन्ना हुक्र मौका पैहि ।

पढ्ना बुकरटी वासिङटनक अकुट इच्छा रहल वर्से ऊ हब्सी लवण्डा सॉझक आपन घर आक आपन पढ जैना बात आपन संघरीयन, दाईबाबा, काका हुकन्, इष्टमित्र, आफन्तजन हुकन सुनाइल । सक्कुजे कुछ–कुछ सहयोग कर्क वहिह ह्यामिल्टन पढ पठैल । ह्यामिल्टन दूर रहलवर्से जाईवेर वाकर खर्चापर्चा डग्रीम ओरा गइलस् । तब ऊ लवण्डा एक्ठो शहरम दिनक काम कर भिरल । दिनक शहरम काम कर, रातक पुलक् तर सुत । आग्ग जैना डग्रीकलाग कुछ खर्चापर्चा जुटाक फेरसे ऊ ह्यामिल्टनवर रमाना होगइल । महिनौ दिन लगाक ऊ लवण्डा बल्ल–बल्ल ह्यामिल्टन स्कूलम पुगल । जहाँ हुकहनक लाग पढना स्कूल स्थापना कैगइल रह । ऊ लवण्डा वहाँक हेडसरह भेटक हुकहिन्से आपन पढ्ना इच्छा जाहेर करल । तब हेडसर वाकर लगाइल लुगा, महिनौ दिनसम एक छाक खाक भुखाइल पियासल, वहम हब्सि काला जातिक अनुहार देख्क हेडसर बरिबेर वहिह एकटक लगाक हेर्ति रहल । एकघचीपाछ हेडसर ऊ लवण्डह एक्ठो क्वाठा देखाक कहल, “जा ऊ क्वाठा सफा कर, मै त्वार परीक्षा लेहटु ।”

लेखकः महेश चौधरी

हेडसरक अत्रा बात सुन्क ऊ हब्सि लवण्डा बरा खुसीहोक क्वाठा सफा कर गइल । पहिल ऊ लवण्डा क्वाठह पानीले कैयौ फ्यारा मज्जासे धुइल । तब ऊ आपन लुगराले क्वाठक् भुइयाह प्वाछल । भुइया सुख्लस तब ऊ लवण्डा हेडसरह क्वाठा जाँच कर बलाइल । हेडसर आक क्वाठा जँच्ल । आपन दस्ति रुमालले क्वाठक भुइयाम रगडबेर हुकाहार रुमालम एक्को दाग नै लगलन । तब हेडसर ऊ समय वाकर भविष्यवाणी कर्ल कि यी बुकरटी वासिङटन लवण्डा हमार विद्यालयक सब्से मेहनती व जेहेन्दार विद्यार्थी होक निक्रि । भविष्यम यी एक्ठो महान मनैया बनी कहिक वाकर भर्ना कइदेल । पाछ ऊ लवण्डा कहल म्वार स्कूलम भर्ना हुइलक दिन म्वार जीवनक सब्से खुशीक दिन रह । हेडसरक करल भविष्यवाणी सही निक्रल । भविष्यम बुकरटी वासिङटन एक्ठो महान व्यक्ति बन्ल । मैफे जब बेलभारक थारू लवण्डह प्हिला फ्यारा देख्नु तबहे मै भविष्यवाणी करल रनहु‘ कि यी लवण्डा पढनम जेहेन्दार होक निक्री । यी एकदिन बरा मनै बनि । क. अशोकजी ऊ लवण्डह दाङ्, रझेनाम स्थापना हुइलक रात्री स्कूलम कक्षा ८ म भर्ना कैदेल । तब महिह थाहा हुइल कि ऊ लवण्डा अउर कउनो नै रलह ऊ त म्वार सब्से मिल्ना संघरीया कमरेड सगुनजी रलह ।

सगुनजीके ड्यारा ऋषिरामजीके घरम गुलरियम रलहन । कभु–कभु म्वार व सगुनजीक भेट मघै व गुलरियक वीचम रहल डरुवाम साँझक शनिवार ह्वाए । सगुनजी पढनाम आपन लगनशीलताक कारण कक्षा ८ से कक्षा १० सम् निरन्तर पास हुइटी गइल । पाछ आग्घक् पढकलाग आर्थिक समस्या हुइलक कारण क्याम्पसम पढना अवसर नै पैल । दिनक श्री सिद्धरत्न मा.वि. नारायणपुर, दाङ्म व रातक रझेना रात्री हाइस्कूलम पढाइ लग्ल ।

यह समय २०२८ सालओर मै महेन्द्र बहुमुखी क्याम्पस, भरतपुर, दाङम कक्षा १२ म अंगे्रजी साहित्य लेक पढ तनहुँ । हमन अंगे्रजी साहित्य विषय पढैना लेक्चरर बनारसक राम मुरतराम यादव रलह । यादव सर महिह अंग्रेजीम कविता लिख कहट । मै अंग्रेजीम कविता लिखु । यादव सर म्वार लिखल रचनाह जाँच देहत । तब मै प्रत्येक शुक्रवार भरतपुर हाइस्कूलम सञ्चालन हुइना साहित्य गोष्ठीम आपन लिखल कविता बिरल सुनाउ‘ । साहित्य गोष्ठीम सुनाइल रचना ‘ज्योत्स्ना’ पत्रिकम छापजाए । यह समय श्री सिद्धरत्न मा.वि. नारायणपुर, दाङक हेडमाष्टर नेत्रलाल ‘अभागी’ रलह । ‘अभागी’ नेपाली साहित्यम बी.ए. (अनर्स) करल रलह । सगुनजीफे ‘अभागी’ कमरेडक हाइस्कूलम पढैना हुइलवर्से महिह एकदिन नेत्रलाल ‘अभागी’ सर सगुनजीह भेटघाट, चिनजान करकलाग मघै लेह पठैल । सगुनजीकसँग मै बिहानक नेत्रलाल सरक नारायणपुर ड्यारम गैनु । नेत्रलाल सर महिह कल, “अप्न महेशजी अंग्रेजी भाषम कविता लिख्ठी । अप्नक लिखल कविता के पढी व केबुझी ? बेन्से अप्न थारू भाषम कविता, लेख रचना करी लिखि । नेपाली भाषम लिखि सब्ज पढही । सब्ज बुझहि । थारू भाषक् प्राचीन लोकसाहित्य बहुत समृद्ध बाट । वाकर संकलन कइक वाकर प्रकाशन करी । संरक्षण करी । नइट सद्दकलाग थारू लोक साहित्य लोप होजाई । दाङ जिल्लक थारूनम बहुत अन्याय, अत्याचार, शोषण दोहन, थिचोमिचो बाट् । यी विषयह अप्न आपन साहित्यम उतारी । किसान, कमैया, कमलहरिन मुक्तीक डगर देखाई । यह बिषयह समेटक अप्न हुक्र एक्ठो पत्रिका थारू भाषाम बनारससे निकारी । थारू भाषम प्रगतिशील साहित्यके सिर्जना कर परल ।”

अत्रा बात जब कमरेड अभागी महिह सम्झैल । तब मै हुकाहार विचारसे सहज रुपम सहमत होगइनु । तब्बसे मै आपन विचारसे कौनो दायाँबायाँ नै कइक सद्द आपन डगरह अनुसरण कर्टी बाटु । अभागीक सल्लाह व दाङ्ग मघैक कम्युनिष्ट नेता कमरेड अशोककुमार चौधरीजीक सल्लाह, सहयोगअनुसार कुछ दिनपाछ सगुनजी व मै दुनुजे बनारस गइली । बनारससे नेपाली भाषम सन्देश पत्रिका छाप जाए । बामदेव शर्मा व लोकमणि आचार्य ऊ पत्रिकाके हस्ति रलह । एकदिन बामदेव शर्मा, लोकमणि आचार्य, मै व सगुनजी बनारसम गोचाली प्रकाशन बारे बैठक बैठली । थारू भाषम छप्ना पत्रिकाके नाउँ का धर्ना विषयम छलफल कर्ली । सबक सल्लाहअनुसार थारू भाषम छप्ना पत्रिकक नाउँ ‘गोचाली’ धर्नाम सहमत हुइली । वह बैठकम महिह गोचाली पत्रिकक प्रधान सम्पादकम नियुक्त कर्ल ।

मै व सगुनजी बनारसम गोचाली प्रकाशन बारे बैठक    बैठली । थारू भाषम छप्ना पत्रिकाके नाउँ का धर्ना विषयम छलफल कर्ली । सबक सल्लाहअनुसार थारू भाषम छप्ना पत्रिकक नाउँ ‘गोचाली’ धर्नाम सहमत हुइली ।

एक्ठो पम्पलेट महिह लिखक देल । हमार आगामी कार्ययोजनाह समेटक, गोचली पत्रिका प्रकाशन करपर्ना कारण व आवश्यकताह समेट्क मै ‘हमार कहाई’ पम्पलेट लिख्नु । ऊ पम्पलेटह बनारसम छपाक दुनुजे दाङ्ओर घुम गइली । ऊ पम्पलेटह हम्र दाङ्, बॉके, बर्दिया, कैलाली, कन्चनपुर, सुर्खेतम वितरण कर्लि । थारु लोक साहित्यक संरक्षण करक लाग व संघरीयनक उत्साहह बढाइकलाग २०२८ साल दशियक् आग्घ ‘मॉगर’ गीत दाङ्, बाकेसे मै अप्हने संकलन कइक आपन व्यक्तिगत लगानिसे बनारसम छपाक दाङ् लन्नु । २०२८ सालपाछ मै आपन संकलन व लगानीम गुरुबाबक् जलमौती व झुमरा गीत प्रकाशन कर्नु । बड्किमार गीतभर मै व दाङ्, मघैक सीताराम चौधरीजीसे मिल्क छपैली । गीत संकलन व भूमिका मै लिख्नु । किताब प्रकाशन खर्च व बनारससम जाक किताव छपैना काम सीतारामजी कर्ल ।

२०२८ साल दशियक् आग्घ म्वार गाउ‘ बैबाङ्म गोचाली प्रथम सम्मेलन कर्ना बात हुइल रह । आब सम्मेलन कर्ना खर्चपर्चके बात रहल । वाकर सब जिम्मा व्यक्तिगत रुपम मै लेहनु । दाङ्, बॉके, बर्दिया, कैलाली, कन्चनपुर, सुर्खेतसे प्रतिनिधि हुक्र म्वार घर बैबाङ् ऐल । तब म्वार छोट्की काका श्यामेश चौधरीजी कुछ प्रतिनिधि हु‘कहन आपन घरम खवैल, बैठैल । बॉकी प्रतिनिधि ह‘ुक्र हमार घरम रहल । दोस्रा दिन बिहान ८ बजेवर गॉउक दख्खिन बबई लदियक ढिक्कोम हम्र गोचाली पहिला सम्मेलन कर्लि । पदाधिकारी नियुक्त कर्लि । थारू भाषा तथा साहित्य सुधार समिति गठन कर्लि । हमार संघरीया भगवती चौधरीजीक सम्बन्ध नेत्रलाल अभागीसे पहिलसे मज्जा रहलवर्से ऊ महिह व सगुनजीह कहल रलह कि भगवतीजीहे फे संस्थापकम रख्बी । गोचाली प्रथम सम्मेलन महिह, सगुनजीह व भगवतीजीह संस्थापक सदस्य पदम नियुक्त करल । सम्मेलनम आउर संघरीयन दाङ्गसे टेकबहादुर चौधरी, लालबहादुर चौधरी रलह । सुर्खेतसे मानबहादुर चौधरी, कन्चनसुरसे कालीदास चौधरी, बर्दियासे केशरबहादुर चौधरी रलह । गोचाली पहिला अंक लानबेर देउखर मानपुरक कालीराम चौधरी दाङ्गम व तुल्सिराम चौधरी, बाँकेम पकड गइल रलह । बनारसम मोर पत्रिका छपैना जिम्मा रह । सगुनजी बनारससे छापल पत्रिका लान्क बहराइच बर्दिया कर्मलक टिकाराम चौधरीक डेरम धरट । ऊ समय टिकारामजी बहराइचम बी.ए.म पढट । ऊ समय यातायातक असुविधा रहल कारण यह बहराइचसे गोचाली और जिल्लम पुगा जाए ।

२०२८ साल दशियक् आग्घ म्वार गाउ‘ बैबाङ्म गोचाली प्रथम सम्मेलन कर्ना बात हुइल रह । आब सम्मेलन कर्ना खर्चपर्चके बात रहल । वाकर सब जिम्मा व्यक्तिगत रुपम मै लेहनु । दाङ्, बॉके, बर्दिया, कैलाली, कन्चनपुर, सुर्खेतसे प्रतिनिधि हुक्र म्वार घर बैबाङ् ऐल ।

संसारम सही उपदेश देना, सही डगर देखैना मनै विरल रठ । हमारलाग नेत्रलाल ‘अभागी’ अमूल्य निधि (सम्पत्ति) हुइट । हम्र विग्रल भट्कल थारू युवा हुकन सही डगर देखैना हमार गुरु हुइट । जेकर शिक्षा, उपदेशसे हमार विचारह बदल देल । हमार चेतनाके दियाह बरा देल । जेकर कारण हम्र हुइना अउर नै हुइना मनै वीचक विभाजन रेखाह देख लग्ली । सामाजिक विभाजनक पर्खालह देख लग्ली । राजनीतिक असमानताक विभाजन रेखाह देख लग्ली । आर्थिक असमानताक विभाजन रेखाकेल नाही, वर्गीय असमानतक विभाजन रेखाह समेत हम्र देख लग्ली । यह कारण हो हम्र पाछ परल समाजह बदल्ना अभियानम लग्ली । हम्र यह अभियानम लग्टी रहबी कहना प्रतिवद्धता जाहेर कर्ली । आज हमारवीच हमार सच्चा गुरु कमरेड नेत्रलाल ‘अभागी’ नै रलसेफे ऊ हमारवीच आजफे बाँचल बाट । अमर बाट । हम्र हुकहिन सद्द स्मरण कर्टी रहपरठ कहना म्वार सदीक्षा हो ।

(पूर्व राज्यमन्त्री चौधरी गोचाली पत्रिकाके संस्थापक प्रधानसम्पादक रहिंत् ।)

तपाईको प्रतिक्रिया